Στο κελί 32, στον Κορυδαλλό

Εδώ κι αρκετά χρόνια μου έχει προκύψει μια απορία σχετικά με αυτό που ονομάζουμε σωφρονιστικό σύστημα. Η απορία μου αφορά το γεγονός πως δεν καταλαβαίνω ποιον ακριβώς σκοπό εξυπηρετούν οι φυλακές.

Ας πάρω λίγο τα πράγματα από την αρχή για να εξηγήσω το πρόβλημα μου. Δέχομαι τη λογική της ποινής. Επίσης δέχομαι τη λογική της δεύτερης ευκαιρίας. Εξαιρουμένης της περίπτωσης της παιδεραστίας, σε αυτούς τους ανθρώπους δεν με ενδιαφέρει να τους προσφέρω ως κοινωνία δεύτερη ευκαιρία. Δέχομαι πως στον εκάστοτε εγκληματία πρέπει να δοθεί χρόνος και οι κατάλληλες συνθήκες για μεταμέλεια. Αλλά δεν βλέπω σε τι από όλα αυτά βοηθούν οι φυλακές.

Έτσι όπως το βλέπω οι φυλακές το μόνο που καταφέρνουν είναι απλά να απομονώνουν το πρόβλημα. Παίρνουμε δηλαδή έναν άνθρωπο που έχει παρανομήσει, τον στέλνουμε στου διαόλου το κέρατο ώστε να πάψει πια να μας απειλεί και παύουμε να ασχολούμαστε μαζί του. Και τελικά αν θα μεταμεληθεί για τις πράξεις του είναι καθαρά θέμα τύχης.

Ποιος παράγοντας δηλαδή υπαγορεύει πως κριτήριο για τη μεταμέλεια ενός ανθρώπου είναι να τον κλείσεις σε ένα δωμάτιο δύο επί τρία όπου εννιά στις δέκα φορές δεν θα είναι καν μόνος του; Αυτό είναι καψώνι και επί της ουσίας πράξη εκδίκησης. Σεβαστό κι αυτό αλλά τότε κακώς λέγεται σωφρονισμός. Επί της ουσίας δηλαδή στα δικά μου μάτια οι φυλακές εξυπηρετούν τον ακριβώς αντίθετο σκοπό από αυτόν για τον οποίον δημιουργήθηκαν.

Προφανώς στις φυλακές έχεις χρόνο να σκεφτείς. Κι όντας απομονωμένος από εξωτερικά ερεθίσματα θες δεν θες σκέφτεσαι. Οπότε εκεί μπορεί να σου προκύψει και η μεταμέλεια. Αλλά αυτό δεν συμβαίνει επειδή η φυλακή είναι η ιδεατή λύση που σε οδηγεί εκεί. Απλά οποιονδήποτε άνθρωπο κι αν απομονώσεις από εξωτερικά ερεθίσματα είναι δεδομένο πως θα περάσει το χρόνο του κάνοντας ενδοσκόπηση. Οι φυλακές όμως υποτίθεται πως αντιπροσωπεύουν κάτι διαφορετικό.

Και μετά υπάρχει και το άλλο πρόβλημα. Άντε και κάποιος μεταμελείται για τις πράξεις του. Πως ακριβώς ενσωματώνεται μετά στην κοινωνία; Όταν έχεις ζήσει δεκαπέντε χρόνια στη λογική να κάνεις την ανάγκη σου ένα μέτρο από εκεί που κοιμάσαι πόσο χρόνο θες απλά για να θυμηθείς πως είναι η απλή ζωή; Δεν μιλάω καν για το να βρεις δουλειά. Μιλάω για το να συνηθίσεις να ζεις διαφορετικά. Εγώ έτσι όπως το βλέπω θα μου έπαιρνε τουλάχιστον δύο χρόνια για να συνηθίσω στην ιδέα πως μπορώ να αλλάζω σώβρακο όσο συχνά θέλω. Εδώ διακοπές πας δύο βδομάδες και μετά θες άλλες τόσες για να προσαρμοστείς στην καθημερινότητα.

Μετά σκέφτομαι και κάτι άλλο. Από τους δέκα που μεταμελούν πόσοι το πράττουν υπό το βάρος των συνθηκών της φυλακής; Δηλαδή είναι ένα πράγμα να πεις μετάνιωσα για τις μαλακίες που έκανα κι εντελώς διαφορετικό να πεις εγώ σε αυτή την κόλαση που λέγεται φυλακή δεν ξαναπάω. Γιατί στη δεύτερη περίπτωση έχουμε φροντίσει ως κοινωνία να σε βάλουμε μεν στο σωστό δρόμο όχι όμως επειδή σου δείξαμε καμιά φοβερή αλήθεια αλλά επειδή σου δείξαμε τι σε περιμένει άπαξ και ξανακάνεις μαλακία. Δεν μου αρέσει ως λογική. Κι αν ως νομοταγής πολίτης αποτελώ κομμάτι του συστήματος που τιμωρεί τους παρανόμους ντρέπομαι για το πώς τους φερόμαστε.

Δεν ξέρω ποιο θα ήταν το ιδανικό σωφρονιστικό σύστημα. Δεν είμαι ειδικός επί του θέματος. Από τα λίγα που καταλαβαίνω θα διάλεγα ένα σύστημα το οποίο να δίνει μεν τη δυνατότητα ενδοσκόπησης στους φυλακισμένους αλλά παράλληλα να μην τους στερούσε βασικά συστατικά της καθημερινότητας. Να τους μορφώνει, να τους απασχολεί με κάποιον τρόπο, να τους καλλιεργεί και βέβαια να τους κρατά απομονωμένους. Οι αγροτικές φυλακές για παράδειγμα μου κάνουν περισσότερο νόημα. Γιατί με τη σημερινή κατάσταση αυτό που ουσιαστικά κάνουμε στους παρανόμους είναι να τους εκδικούμαστε. Τους εκδικούμαστε μεν αλλά δεν το λέμε ευθέως γιατί προσβάλει τις αρχές μας. Τους βάζουμε να ζήσουν σε άθλιες συνθήκες χώρια που οι φυλακές είναι μέρη που η παρανομία πάει σύννεφο.

Δεν ξέρω ποιο θα ήταν το ιδανικό σωφρονιστικό σύστημα αλλά πιστεύω πως οι σημερινές φυλακές είναι το χειρότερο που θα μπορούσαμε να εφεύρουμε.